Πήλινο ειδώλιο από την Κουτρουλού Μαγούλα Δομοκού Φθιώτιδας.
01 03 '13
Τα ξεχωριστά ειδώλια στην Κουτρουλού Μαγούλα (Νέο Μοναστήρι Δομοκού)
Μια νεολιθική θέση ιδιαίτερης σημασίας
Αναπαραστάσεις της Μητέρας-Θεάς, παιχνίδια, συμβολικά αντικείμενα επικοινωνίας ή πειραματισμοί νεολιθικών ανθρώπων στην προσπάθειά τους να εξερευνήσουν το ανθρώπινο σώμα; Το θέμα παραμένει ανοιχτό για τους αρχαιολόγους που μελετούν τα 300 και πλέον πήλινα ειδώλια τα οποία βρέθηκαν στη νεολιθική θέση Κουτρουλού Μαγούλα στη Φθιώτιδα, αριθμός ιδιαίτερα σημαντικός και από τους μεγαλύτερους της περιόδου στη νοτιοανατολική Ευρώπη.
Εκτός όμως από την ποσότητα, τι κάνει τα ευρήματα αυτά τόσο σημαντικά, ώστε να απασχολούν επιστήμονες και Τύπο, εντός και εκτός Ελλάδας; «Ειδώλια βρίσκονται και σε άλλες νεολιθικές θέσεις στην Ανατολία και στα Βαλκάνια, όμως τόσο ο αριθμός όσο και η ποικιλία των τύπων κάνουν την Κουτρουλού Μαγούλα να ξεχωρίζει. Το θέμα της ερμηνείας τους παραμένει ανοιχτό και γι’ αυτό είναι γοητευτικό. Πιστεύω πως τα συγκεκριμένα ειδώλια, λόγω αριθμού και ποικιλίας, αλλά και επειδή προέρχονται από στρωματογραφική και συστηματική ανασκαφή και όχι από επιφανειακές συλλογές, μπορούν να ανοίξουν νέους δρόμους στην ερμηνεία των αντικειμένων αυτών», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γιάννης Χαμηλάκης, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον και συνδιευθυντής του ερευνητικού προγράμματος αρχαιολογίας και αρχαιολογικής εθνογραφίας στην Κουτρουλού Μαγούλα Φθιώτιδας.
Τα ειδώλια έχουν μέγεθος που ποικίλλει από 3 ως 12 εκατοστά σε μήκος. Κατασκευάζονταν με πολλούς τρόπους, ένας πολύ συνηθισμένος είναι αυτός του κεντρικού πήλινου πυρήνα, γύρω από τον οποίο προσθέτονταν άλλα κομμάτια πηλού για να δημιουργήσουν τα μέλη του σώματος. Βρέθηκαν σε διάφορα σημεία των περίπου 40 στρεμμάτων που καταλαμβάνει η νεολιθική θέση –μια από τις μεγαλύτερες της περιόδου που έχει εντοπιστεί–, ακόμα και σε θεμέλια σπιτιών, η δε ποικιλία των μορφών τους δίνει περιθώρια για πολλές ερμηνείες, καθώς συχνά δεν δηλώνεται το φύλο ενώ αρκετά έχουν σχήμα ανθρώπου-πουλιού, που κάποιες φορές καταλήγει σε τετράποδη βάση. Τα παραπάνω συνηγορούν πως η χρήση τους δεν είχε μόνον αισθητικούς σκοπούς, αλλά ότι αντικατοπτρίζουν κάτι πολύ περισσότερο: τον πολιτισμό, την κοινωνία και την ταυτότητα των νεολιθικών κατοίκων στην Κουτρουλού Μαγούλα.
Η θέση κατοικήθηκε στη Μέση Νεολιθική Περίοδο (περίπου 5800-5300 π.Χ.) από μερικές εκατοντάδες ανθρώπων, που έχτισαν προσεγμένα σπίτια από πέτρα και πλιθιά, με πέτρινα υποστρώματα δαπέδων. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκε και αργότερα, την Εποχή του Χαλκού και τα Μεσαιωνικά Χρόνια. «Είναι ιδιαίτερα σημαντικός χώρος, τόσο για την έκτασή του στη Νεολιθική που είναι ιδιαίτερα μεγάλη –οι περισσότερες μαγούλες της ίδιας εποχής δεν ξεπερνούν τα 20 στρέμματα–, όσο και για τα νεολιθικά κτίρια, που είναι ιδιαίτερα επιμελημένα, με εντυπωσιακή διατήρηση. Για παράδειγμα, έχουμε εντοπίσει τοίχους από πέτρες που σώζονται σε σχετικά μεγάλο ύψος και όχι απλώς λίθινα θεμέλια όπως συναντούμε συνήθως. Η χρήση του χώρου στα υστερότερα χρόνια είναι επίσης ενδιαφέρουσα, καθώς φαίνεται να λειτουργούσε ως μνημονικός τόπος και στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού/Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, περίοδο από την οποία προέρχεται ο θολωτός τάφος που ανασκάψαμε φέτος, αλλά και στα Μεσαιωνικά χρόνια, καθώς μια ταφή νεαρής γυναίκας του 12ου αι. μ.Χ. ανασκάφηκε το 2011», επισημαίνει ο καθηγητής.
Οι κάτοικοι ήταν αγρότες που είχαν στην κατοχή τους ζώα, χρησιμοποιούσαν εργαλεία από πυριτόλιθο και οψιδιανό και είχαν επαφές με άλλους πληθυσμούς στη γύρω περιοχή. Επίσης, οι εργασίες που γίνονταν σε διάφορα σημεία του οικισμού δείχνουν μια συλλογικότητα, που οδηγεί σε ενδιαφέρουσες ερμηνείες: «Όπου έχουμε ενδείξεις για μεγάλα έργα, όπως περιβόλους ή χαντάκια γύρω από τους οικισμούς, γεννάται το ερώτημα αν υπήρχε κάποια κεντρική αρχή που συντόνιζε και κατεύθυνε την όλη προσπάθεια. Προς το παρόν δεν υπάρχουν ενδείξεις στην Κουτρουλού Μαγούλα για κάτι τέτοιο» εξηγεί ο κ. Χαμηλάκης.
Παράλληλα με την ανασκαφή και τη μελέτη του αρχαιολογικού υλικού, η ομάδα ειδικών που συμμετέχει στο ερευνητικό πρόγραμμα πραγματοποιεί και αρχαιολογική εθνογραφία. «Μελετούμε τις σχέσεις της τοπικής κοινωνίας σήμερα με τον αρχαιολογικό χώρο και παράλληλα οργανώνουμε μια σειρά από δραστηριότητες που στόχο έχουν να καταστήσουν τον χώρο πεδίο συνάντησης και στοιχείο της κοινωνικής και της πολιτισμικής ζωής της περιοχής», δηλώνει ο συνομιλητής του ΑΠΕ-ΜΠΕ, αναφέροντας ενδεικτικά τις παραστάσεις θεάτρου με έργα που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια της ανασκαφής –εμπνευσμένα από τα αποτελέσματα της αρχαιολογικής και εθνογραφικής έρευνας–, τα οποία ανέβηκαν δίπλα στις ανοιχτές τομές, με μεγάλη συμμετοχή και της τοπικής κοινωνίας.
Η ανασκαφή ξεκίνησε το 2001 από την Επίτιμη Διευθύντρια του ΥΠΑΙΘΠΑ Νίνα Κυπαρίσση. Από το 2010 διενεργείται στα πλαίσια του νέου προγράμματος συνεργασίας της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του Πανεπιστημίου του Southampton, μέσω της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, με τη συνδιεύθυνση της κ. Κυπαρίσση και του κ. Χαμηλάκη. Το 2013 και 2014 θα πραγματοποιηθούν μελέτες του υλικού και δημοσίευση σε επιστημονικά περιοδικά και άλλα έντυπα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Ελ. Μάρκου).