Γερακλί Δομοκού: Εκεί που ο χρόνος σταμάτησε...

Γερακλί Δομοκού: Εκεί που ο χρόνος σταμάτησε…

Γράφει ο Δημήτρης Β. Καρέλης

Το Γερακλί είναι ένα μικρό, γραφικότατο χωριό του Δομοκού, κτισμένο στις παρυφές της Όθρυς και τις απολήξεις του όρους Κασιδιάρη, σε υψόμετρο 400 μέτρων περίπου.

Βρίσκεται σε απόσταση έξι χιλιομέτρων ανατολικά του Δομοκού, στη θέση Κόκκινη Σάρα και 42 χιλιομέτρων από την Λαμία.

Εικάζεται ότι το όνομά του, Γερακλί, οφείλεται στα πολλά γεράκια, που εύρισκαν καταφύγιο και φώλιαζαν γύρω απ’ το Γερακλιώτικο βουνό και την ευρύτερη περιοχή.[1] Το πρώτο συνθετικό της λέξης, το γεράκι (ίέραξ), είναι ελληνική, ενώ το επίθημα -λί, έχει ρίζα τουρκική και Γερακλί, σημαίνει ο τόπος των γερακιών.[2] Η ελληνικότατη λέξη «γεράκι» τουρκοποιήθηκε με την πολύ συχνά χρησιμοποιούμενη τούρκικη κατάληξη -λί (-li).[3] Το επίθημα -λί, σημαίνει: με κάτι, αυτός που έχει κάτι ή κάποια ιδιότητα, ενώ άλλοτε προσδιορίζει τοπωνύμιο ή καταγωγή.[4]

Μπορεί κανείς ακόμη και σήμερα να συναντήσει δεκάδες όμορφα γεράκια και ξεφτέρια στο «Γερακλί», να πετούν αγέρωχα, ζωηρά κι ευκίνητα, ψηλά στον γαλανό βορειοφθιωτικό ουρανό, γύρω και πάνω από το παλιό χωριό.

Διοικητική δομή

Δεν είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία θεμελίωσης του οικισμού, ωστόσο, μπορούμε να εικάσουμε ότι πρόκειται για οικισμό των πρώτων μεταβυζαντινών χρόνων.

Από το 1883 μέχρι το 1912, το Γερακλί (Γερακλίον), ήταν συνοικισμός του Δήμου Θαυμακών. Αναφέρεται πως το Γερακλί κατοικούνταν τότε μόνο από 150 χριστιανούς.^{^[5]} Στα τέλη του 19^ου αιώνα το χωριό εμφανίζεται να έχει λιγότερες από 30 οικογένειες.

Από το 1912 έως το 1946, υπήρξε συνοικισμός της κοινότητας Βουζίου Δομοκού. Αναγνωρίστηκε σε ξεχωριστή κοινότητα το 1946, καθώς αποσπάστηκε πλέον από την κοινότητα Βουζίου.^{^[6]} Το 1994, ο οικισμός Γερακλί αποσπάστηκε από την κοινότητα η οποία καταργήθηκε επίσημα και προσαρτήθηκε στο δήμο Δομοκού.^{^[7]}

Τούτος ο τόπος εγκαταλείφθηκε σταδιακά από τους κατοίκους του από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι οποίοι μετοίκισαν κυρίως στο Δομοκό και στην περιοχή Νταμάρια, δίπλα στις Εργατικές Κατοικίες Δομοκού, όπου και τους παραχωρήθηκαν οικόπεδα, ως κίνητρο για την μετοίκησή τους.

Σήμερα, η Τοπική Κοινότητα Γερακλίου, του Καλλικρατικού Δήμου Δομοκού, δεν αριθμεί παρά ελάχιστους κατοίκους...

Λίγη ιστορία

Ο τόπος όπου βρίσκεται το χωριό, κατοικήθηκε μάλλον κατά την προϊστορική εποχή. Στη θέση «Κοπρισιές» υπήρχε προϊστορικός οικισμός, ενώ ακόμη σήμερα βρίσκονται εκεί πήλινα θραύσματα και ογκόλιθοι. Στη θέση «Αρμακάδες» (λιθοσωροί), υπάρχουν ερείπια προχριστιανικών οικισμών.

Κατά τον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, την άμυνα του κόμβου Γερακλί - Πετρωτού, ανέλαβε το «Βόρειον Συγκρότημα εκ του 502 Ελληνικού Τάγματος Πεζικού», ορμώμενο από την περιοχή της Αγραπιδιάς. Σύμφωνα με τις διαταγές του Τούρκου Αρχιστρατήγου, η δεξιά Ταξιαρχία (Χασάν) βάδισε προς το Γερακλί και το Δομοκό, ενώ ο εχθρός έβαλλε με ορειβατικά πυροβόλα εναντίον του Γερακλίου, από το Τσατμά. Ο Ιωάννης Μεταξάς, νέος τότε αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού, έγραφε στο ημερολόγιό του: «Διετρέχομεν ήδη τας νοτίας κλιτύας του Κασιδιάρη, επί της ατραπού της αγούσης προς Γερακλή. Το έδαφος, κατάφυτον υπό αγρίων δένδρων και πυκνοτάτων θάμνων, διεκόπτετο υπό βαθειών χαραδρών. Εις μίαν τούτων, εις την κοίτην, έτρεχε διαυγές ποτάμιον… εσταθμεύσαμεν όπως πίωμεν και ποτισθώσιν οι ίπποι μας…».

Κατά την περίοδο του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου, το Γερακλί υπήρξε κρησφύγετο ανταρτοομάδων της Εθνικής Αντίστασης, οι οποίες διέμεναν στο χωριό και το χρησιμοποιούσαν ως ορμητήριο. Στις 6 Ιουλίου 1942 στο Γερακλί, πραγματοποιήθηκε σημαντική σύσκεψη, υπό τον Άρη Βελουχιώτη, σχετικά με την πορεία της αντίστασης στη Βόρεια Φθιώτιδα.

Τοπόσημα

Βόρεια του Γερακλίου, βρίσκεται η γραφική, ενοριακή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και το κοιμητήριο του χωριού.

Ο Θεόδωρος Καρατζάς ανέφερε ήδη από το 1962, πως στο χωριό υπάρχουν ανεκμετάλλευτες ιαματικές πηγές. Μεταξύ Γερακλίου και Πουρναρίου Δομοκού, αναβλύζουν ιαματικές υδροθειούχες πηγές, το νερό των οποίων αξιοποιούσαν κάποτε οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής, για τη θεραπεία διαφόρων παθήσεων. Πολλοί εκ των παλαιοτέρων γιατρών (Γαλλής, Αγγέλης, Τσακατάρας, Κασιδόπουλος), συνιστούσαν στους ασθενείς λουτροθεραπείες, κυρίως για ρευματισμούς ή στομαχικές διαταραχές.

Το άξιο μνείας τοπωνύμιο «Κριτήρια», της περιοχής Γερακλί, συνδέεται προφανώς με τους νεότερους ιστορικούς χρόνους και αναφέρεται μάλλον στα «ανακριτήρια» που λειτουργούσαν, ως πρόχειρα δικαστήρια για επίλυση τοπικών διαφορών ή στρατοδικεία των Οθωμανών κατακτητών.^{^[8]} Ο Οθωμανός Δικαστής, ο λεγόμενος Κατής, ερχόταν τακτικά από τη Λάρισα ή τα Τρίκαλα, άκουγε τα επιχειρήματα των διαδίκων και δίκαζε τις συσσωρευμένες τοπικές υποθέσεις.

Απ’ το Γερακλί, διερχόταν η εναλλακτική διαδρομή, από τα Φάρσαλα προς την Λαμία και αντιστρόφως, προσφέροντας ταυτόχρονα μια ισχυρή αμυντική γραμμή. Ήταν μια δύσκολη, ορεινή διαδρομή, χωρίς διασταύρωση μεταξύ αυτής και της κύριας διαδρομής, με εξαιρετική, ωστόσο, στρατιωτική σημασία.

Στο σήμερα…

Το 2000 ιδρύθηκε στην περιοχή του Γερακλίου το εξαίρετο Κτήμα Ευάμπελος Γη – Οίνοι Δομοκού, έκτασης περίπου 220 στρεμμάτων με καλλιέργεια οιναμπέλων, με ελληνικές και γαλλικές ποικιλίες. Τέσσερις φίλοι από το Δομοκό, δημιούργησαν και εξέλιξαν μια «οινική γκάμα από σπουδαία κρασιά, που προάγουν όχι μόνο τον γηγενή πλούτο αλλά και τις αρχές ενός μεγάλου κρασιού για πολυπλοκότητα, νοστιμιά και ισορροπία».

Σε τούτο το γραφικό, πλην όμως, εγκαταλελειμμένο από τους κατοίκους του χωριό, μοιάζει σαν να σταμάτησε ο χρόνος. Ψυχή ζώσα. Ούτε ένα γάβγισμα. Μόνο ένα κοπάδι προβάτων με το βοσκό και τα τσομπανόσκυλά του, χαλά τη γαλήνη της σιωπής.

Τα μισοερειπωμένα του σπίτια μοιάζουν σαν να εγκαταλείφθηκαν πριν από εκατό χρόνια… Σπίτια με τα παράθυρά τους να χάσκουν ανοιχτά, έρημα οικήματα, γκρεμισμένα αγροτόσπιτα, αποθήκες κι αυλές χορταριασμένες, που τις πνίγουνε γέρικα κι ακλάδευτα κλήματα και δεντριά. Ερείπια που δημιούργησε ο χρόνος, που όμως θυμίζουν πως κάποτε υπήρξαν εδώ κάτοικοι ευημερούντες και παραγωγικοί.

Η Ψυχή του χωριού αυτού, το σχολείο με το προαύλιό του, περίπου στο κέντρο του χωριού, δε λέει να σβήσει και στέκεται όρθιο, λες και περιμένει το πρωινό κουδούνισμα των δασκάλων του, για να γεμίσει με γέλια και χαρές…

Λίγοι είναι οι άνθρωποι σε τούτο τον τόπο, που μοχθούν σε δύσκολες συνθήκες να κρατήσουν ζωντανό τ’ όνειρο. Το λησμονημένο, αραχνιασμένο, ρημαγμένο σχεδόν χωριό, ανθίσταται στον πανδαμάτορα χρόνο, δίνοντας την ψευδαίσθηση πως οι παλιοί κάτοικοί του θα επιστέψουν σύντομα, να ξαναβρούν τους δεσμούς με τις θύμησές τους και τούτος ο τόπος να ανθίσει τις απαράμιλλες ομορφιές του…

Για την ώρα, μένουν μόνο τα γεράκια που πετούν, «με τους πενθίμους κρωγμούς των», από παλιούρι σε γκορτσιά, κι ύστερα πάλι ανεβαίνουν ψηλά, από την μια άκρη του ουρανού ως την άλλη, κι αγναντεύουνε το έρημο, αλλ’ όμορφο Γερακλί.

*Δημήτρης Β. Καρέλης

Συγγραφέας -Αρθρογράφος - Πολιτισμολόγος,

Πτυχιούχος του τμήματος Σπουδών στον Ελληνικό Πολιτισμό

της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ.

[1] Θα μπορούσε κανείς να διακρίνει πιθανώς μια κάποια σχέση του ονόματος Γερακλί με τον Ημίθεο Ηρακλή {Geraklion= Ηράκλειο και Геракла= Ηρακλής (Ρώσικα)}.Τουρκικά gerakli= απαραίτητη.

[2] Γεράκι (αρχ. ίέραξ < μεσαίων.: γεράκων < μεταγενέστερα: ίεράκιον, υποκ. του ίέραξ). Κατά την αρχαιότητα υπήρχε το έθος να κυνηγούν οι άνθρωποι διάφορα ορνίθια, πουλιά και μικρά θηράματα, με την βοήθεια και τη συνέργεια των γερακιών (ίεράκων ἄγρας), μια συνήθεια χιλιάδων ετών, που σταδιακά εξελίχθηκε σε τέχνη.

[3] Οι ονομασίες των τούρκικων και οι μετονομασίες των ελληνικών χωριών οφείλονται στους «Κονιάρους», δηλαδή Τούρκους από το Ικόνιο, τους λεγόμενους «Ιβλιάτι Φατιχάν» («τέκνα των κατακτητών»), που εποίκισαν τη Θεσσαλία και την περιοχή Δομοκού, μετά το 1533.

[4] Βλέπουμε ομοίως: Ταμπακλί (τόπος με καπνά), peynirli (πεϊνιρλί) αυτός που περιέχει τυρί, Şeker (ζάχαρη) - şekerli (με ζάχαρη). Δηλώνει επίσης τόπο προέλευσης ή καταγωγής από τοπωνυμίες Μισιρλής: τουρκ. Misirli= Αιγύπτιος (Misir, Αίγυπτος), Atina= Αθήνα – Atinalı (Αθηναίος, -α), Selanik= Θεσσαλονίκη - Selanikli (Θεσσαλονικιός, -ιά).

[5] Κοκκίδης, Ιφ., Οδοιπορικά Ηπείρου και Θεσσαλίας, υπό του παρά τω Υπουργείω των Στρατιωτικών Επιτελικού Γραφείου. Εν Αθήναις, Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, 1880.

[6] ΦΕΚ 290Α - 26/09/1946.

[7] ΦΕΚ 136Α - 30/08/1994.

[8] Γ.Ι. Τσουκνίδας, 1992.